Symboolpolitiek

Obama zegt een afspraak met Poetin af: symboolpolitiek. Boerka’s worden verboden in de openbare ruimte: symboolpolitiek. Er wordt een atoomakkoord met Iran gesloten: symboolpolitiek. D66 stelt voor om ‘bij de gratie Gods’ uit Nederlandse wetten te schrappen: symboolpolitiek.

Vaker en vaker duikt het woord op, en nooit wordt het in positieve zin gebruikt. Symboolpolitiek is zoiets gaan betekenen als: proberen goede sier te maken met maatregelen die niets om het lijf hebben. Door het zo op te vatten wordt naar mijn idee de waarde van symbolen ernstig onderschat.

Neem het boerkaverbod. Tegenstanders noemen het symboolpolitiek, want zo’n verbod treft slechts tweehonderd vrouwen in Nederland en het lost de echte problemen met de islam niet op. Dat mag waar zijn, maar de boerka is op zichzelf onmiskenbaar een krachtig symbool: van een bepaalde opvatting over de verhouding tussen mannen en vrouwen, van een levensovertuiging die moeilijk is te rijmen met de ideeën die we in het Westen koesteren. Door dit symbool uit de openbare ruimte te bannen, bedrijf je weliswaar symboolpolitiek, maar daarmee wordt de maatregel nog niet irrelevant.

Toen D66 eerder dit jaar voorstelde om ‘bij de gratie Gods’ uit de wetten te schrappen, reageerde SGP-leider Van der Staaij dat het hier ging om ‘symboolpolitiek van de slechtste soort’. Wilde hij daarmee suggereren dat het om een onbelangrijke kwestie ging? Dat is bijna niet voor te stellen. Voor zowel de SGP als D66 is ‘bij de gratie Gods’ een belangrijke symbolische formulering, die uitdrukt dat er meer is dan volkssouvereiniteit – ook al juicht de SGP deze formulering toe en wordt ze door D66 verguisd.

Symbolen zijn niet onbelangrijk. We roepen een symbool juist in het leven om iets te representeren dat we wél belangrijk vinden. Een huwelijk krijgt een ring, een land krijgt een vlag, een prestatie een medaille - om over symbolen in religieuze zin nog maar te zwijgen. Een afspraak van Obama met Poetin kan in praktische zin zonder directe gevolgen blijven, op symbolisch niveau is het een gebeurtenis van belang.

Andersom heeft een symbool ongetwijfeld een zekere uitwerking op de alledaagse werkelijkheid. Wie dat niet erkent, onderschat de waarde van beelden en van onbewuste psychologische processen. Niet voor niets nam men een vaandel mee als men een veldtocht ondernam. En (Strategospelers weten dat) als de vlag valt, is de slag verloren.  

Een symbool staat ergens voor: ​voor de 'betekende zaak'. ​Het eren of schrappen ervan laat zien waar we nog steeds, of niet langer, waarde aan toekennen. Het D66-voorstel is ongetwijfeld symboolpolitiek – maar juist om die reden van een niet te onderschatten belang. 

Mijn RD-column van 13 februari 2016