Juliana in klederdracht

Juist in de week waarin Nederland zwolg in Oranjeliefde stuitte ik op een curieuze foto van Willem-Alexanders grootmoeder Juliana. De foto is genomen in 1923, toen Wilhelmina vierde dat ze vijfentwintig jaar koningin was. Prinses Juliana was toen veertien jaar oud.

Op de foto is Juliana te zien in Axelse klederdracht, temidden van vier Axelse meisjes, evenzeer in boerendracht. Het lukt me niet goed om te bepalen hoe Juliana de lens in kijkt: is het hooghartig, sip, geamuseerd? Je zou je kunnen voorstellen dat ze zich in deze uitdossing wat ongemakkelijk voelt.

Opvallend is natuurlijk vooral de hoge schouderpartij. Nergens was die zo extreem als in het Land van Axel (dat is het deel van Zeeuws-Vlaanderen dat Axel, Hoek, Zaamslag en Terneuzen omvat). De zogenaamde doek werd verstevigd met papier en zo hoog opgestoken dat hij boven de oren uitkwam. Volgens J.L. Platteeuw, die een boekje over de Axelse dracht heeft geschreven, was dit een mode die omstreeks 1870 ontstond, mede in concurrentie met de burgerdracht, die allengs populairder werd.

De associatie met vleugels ligt voor de hand. Soms wekt het kostuum de indruk dat de dragers permanent de schouders zeer hoog over iets ophalen, op andere momenten lijkt het of ze ietwat beschroomd met het hoofd tussen de schouders duiken – en hoe dan ook vermoed je dat de draagsters zich zeer omzichtig hebben moeten bewegen.

Volgens Platteeuw vonden de moeders het maar een ijdele en goddeloze vertoning, die hoge schouders, maar hun dochters wonnen het pleit. De relatie tussen godsdienst en klederdracht is trouwens toch een opmerkelijke: de zwaren onder de calvinisten die het Land van Axel bevolkten vonden kleurigheid maar niets, en gouden sieraden evenmin, waardoor hun dracht een sobere variant werd van de algemene streekdracht. Toen er minder en minder mensen ‘op z’n boers’ gekleed gingen, bleef juist deze godsdienstig conservatieve groep volharden, met als resultaat dat menigeen die nog bij zijn leven streekgenoten in klederdracht heeft gezien, denkt dat donker en onopgesmukt de norm was.

Het behoeft geen betoog dat prinses Juliana in 1923 in vol ornaat gekleed ging. Het was het ornaat van haar volk (onze nieuwe koning zou zeggen: haar burgers). Er spreekt een opmerkelijke identificatie uit, die door haar onderdanen zeer gewaardeerd moet zijn. Het is weer eens wat anders dan een dansje met Armin van Buuren.