De wereld als app

Mijn RD-column van 10 oktober 2015 

Na een lesuur vol aandacht voor taal of literatuur is het etenspauze. De boeken gaan de tas in en de broodtrommels komen op tafel. Na het inleidende gerommel gebeurt er iets spookachtigs: een diepe stilte daalt in het klaslokaal neer.

Hoe dit komt? De student van nu verorbert zijn boterhammen append.

Ik vroeg leerlingen op zo’n moment laatst of ze hun sociale contacten aan het bijwerken waren – en de grap was dat ze het sarcasme niet begrepen. Naar hun idee was dat namelijk precies wat ze aan het doen waren: hun sociale contacten bijwerken. Dat kan tegenwoordig dus in volslagen stilte, met voorbijzien aan de directe omgeving.

Op de site van de New York Times las ik een stuk waardoor ik iets beter ging begrijpen wat ik in de klas had gezien. Het is geschreven door Sherry Turkle, hoogleraar op het gebied van technologie en maatschappij. Ze schrijft over het voeren van gesprekken in een tijd waarin de telefoon altijd onder handbereik is.

Wat blijkt? Als twee mensen zitten te praten en er ligt een telefoon op de tafel, beïnvloedt  dat de manier waarop ze praten ingrijpend. Ook al bevindt het apparaat zich in de periferie van hun blikveld, ze zullen – zo blijkt uit onderzoek - zich alleen wagen aan onderwerpen waarbij het geen probleem is om geïnterrumpeerd te worden. Een oppervlakkig gesprek is het gevolg.

Wíllen de disgenoten trouwens überhaupt nog een gesprek met elkaar voeren? In hetzelfde stuk schrijft Turkle dat een gesprek vraagt om geduld (het schijnt een minuut of zeven te duren voor ons duidelijk wordt waar een gesprek heengaat) en dat jongeren dat geduld vaak niet meer kunnen opbrengen.

De ‘app generation’ – de generatie van mensen die opgegroeid zijn met de telefoon in de hand – verwacht namelijk dat de wereld even snel en efficiënt reageert als een app. Gebeurt dat niet, dan haakt men af. Gesprekken voeren is natuurlijk niet altijd snel of efficiënt: er vallen stiltes, het gesprek gaat een kant op die we niet voorzien hadden, onze gespreksgenoot blijkt weerbarstiger dan we vermoedden. En dus worden echte gesprekken hoe langer hoe zeldzamer.

Hoe kunnen we de ruimte voor menselijk contact terugwinnen? Turkle geeft enkele adviezen. Leer de eenzaamheid te herwaarderen. Creëer telefoonvrije tijden en ruimtes. Ontwerp meer functies als het ‘do not disturb’ van de iPhone. En: investeer in gesprekken – want beter dan een app laat een gesprek zien hoe rijk, sprekend en onvoorspelbaar de werkelijkheid is.