Wat zei Angela Merkel ook alweer, toen een vrouw in Bern
haar vroeg hoe de bondskanselier onze christelijke cultuur wilde beschermen
tegen de oprukkende islam, nu er zoveel islamitische vluchtelingen Europa
binnenkomen? Ze zei onder andere dit: dat angst nog nooit een goede raadgever
is geweest, en dat culturen die door angst gestempeld zijn de toekomst niet
aankunnen. (link)
Haar wijze van antwoorden is een beproefde truc, waarmee je zo
ongeveer elke serieuze vraag kunt afserveren: je reageert met een zegswijze die
losjes met de vraagstelling te maken heeft en die het einde van alle
tegenspraak lijkt te vormen. Is in dergelijke volkswijsheden – ‘angst is een
slechte raadgever’ – niet de wijsheid van vele generaties samengebald?
Niet dus. Als ik schrik omdat mijn tweejarige dochter alleen
een drukke straat oversteekt, is het niet onredelijk dat ik –
links-rechts-links – achter haar aan ren en haar weer op de stoep deponeer. Als
ik een eilandbewoner ben en ik weet dat de zeespiegel stijgt, kan het heel
verstandig zijn om aan mijn angst gehoor te geven en naar een hoger gelegen
plek te verhuizen. Als de Europese leiders in de jaren ’30 iets meer angst
gevoeld hadden voor wat er in Duitsland gaande was, had de geschiedenis er
misschien anders, en beter, uitgezien. De vraag is dus of mijn angst terecht is
of niet.
Het gaat hier in feite over een van de klassieke deugden, de
voorzichtigheid of verstandigheid (prudentia).
De Duitse filosoof Josef Pieper liet daar in 1949 een prachtig boekje over
verschijnen: zijn Traktat über die
Klugheit. Keer op keer benadrukt Pieper in zijn boek dat verstandigheid te
maken heeft met een zich openstellen voor de werkelijkheid zoals die is. Pieper
betoogt, met een beroep op Thomas van Aquino, dat een deugdzaam mens, als hij
een beslissing moet nemen, altijd begint met het beschouwen van de zaken zoals
ze zijn. Op grond daarvan kan hij een oordeel vellen en op basis daarvan neemt
hij vervolgens een besluit.
De zaken zoals ze zijn – er zijn omstandigheden waarin die
terecht onze zorg oproepen, of onze angst. Is dat het geval, dan is angst wel degelijk een goede raadgever. Stel je voor dat onze eilandbewoner zei: nee, de
zeespiegel stijgt wel, maar angst is nog nooit een goede raadgever geweest, dus
ik trek mijn huisje niet uit – weinig mensen zouden voor hem applaudisseren, zoals
heel weldenkend Europa voor Merkel applaudisseerde.
Natuurlijk kan angst ons ook blind maken, zodat we de dingen
niet meer in de juiste proporties zien. Maar, en misschien is het op dit moment
verstandiger om te bedenken: dat kan optimisme net zo goed.
Mijn RD-column van 21 november 2015
Geen opmerkingen:
Een reactie posten