Wees geen dwaze maagd

Mijn RD-column van 17 januari 2015

Het gaat de lezer niet lukken om Een dwaze maagd níet in het licht van de Holocaust te lezen. De autobiografische roman uit 1958 van Ida Simons, die vorig jaar heruitgegeven werd en massaal over de toonbank ging, is op het eerste gezicht gewoon een boek over een meisje (Gittel) dat temidden van een kleurrijke familie opgroeit in Den Haag, Antwerpen en Berlijn. Maar de familie is joods en we schrijven de jaren ’30.

Er is eigenlijk maar één zin waarin Simons expliciet laat blijken dat Een dwaze maagd na de oorlog geschreven is. Het is een wonderlijke zin, die des te harder aankomt door de terloopse vermelding van de gruwel.

Het gaat over de opa van een vriendinnetje: ‘Opa Harry was een joodse antisemiet; dat kwam wel meer voor onder zijn tijdgenoten. Ze beleefden daaraan een betrekkelijk onschuldig genoegen dat de gaskamergeneratie niet meer gegeven is.’

Die joodse zelfhaat is een fenomeen dat men wel wijt aan ‘geïnternaliseerde onderdrukking’: je gaat de pijlen die door je vijanden op je afgeschoten worden als het ware ook op jezelf richten.

De luchtigheid waarmee Simons het noteert, neemt niet weg dat ze in deze zin een verband legt tussen het antisemitisme en de gaskamers. Het absurde van haar observatie is dat die gaskamers alleen maar genoemd worden om iets te zeggen over een pleziertje dat de naoorlogse joden is ontzegd. Alsof de gaskamers slechts een lastig obstakel zijn tussen het vooroorlogse genoegen en het naoorlogse jodendom.

De titel van Een dwaze maagd verwijst naar de gelijkenis van de wijze en de dwaze maagden, die aan de hoofdpersoon wordt voorgelezen door de vader van een vriendin. Hij geeft Gittel een waarschuwing mee: groei niet op als een dwaze maagd. Daarmee lijkt hij vooral te bedoelen dat ze haar vertrouwen nooit restloos aan wie dan ook moet schenken, dat ze zich nooit met haar hele hebben en houden in andermans armen moet werpen.

Wees altijd terughoudend, want je vertrouwen zal toch worden beschaamd.

Het is een nogal naargeestige moraal, die echter in het boek zeer geloofwaardig blijkt te zijn. Gittel blijft sadder and wiser achter, en beroofd van haar illusies. Datzelfde geldt voor de man die haar zijn wijze raad gaf; niet in de laatste plaats wordt hij teleurgesteld door Gittel zelf.

Zou Simons met haar boek deze levenshouding aan het jodendom als geheel hebben willen voorhouden? Hoe dan ook is het in het licht van de Europese actualiteit een les die de joden anno 2015 ter harte mogen nemen.