Alweer een visie

Column, eerder gepubliceerd in de bijlage ‘Gulliver’ van het Nederlands Dagblad op 17 februari 2012.

Schrijver dezes is geen kenner van de islam en ook geen fervent lezer van de boeken van Tom Holland. Toch gaat dit stukje over diens laatste boek, dat Het vierde beest heet en handelt over het ontstaan van de islam. Eigenlijk moet ik zeggen: juist omdat ik geen kenner ben, gaat dit stukje erover. Mijn punt is dat de door mij gelezen recensies van het boek minder informatie geven dan ze zouden moeten geven. Ik weet nu wel wat Holland beweert, maar niet hoe ik zijn opvattingen moet waarderen.

Besprekingen van Hollands boek las ik in het Nederlands Dagblad, in NRC Handelsblad en in Katholiek Nieuwsblad (een auteursinterview). Ik verwachtte van de recensies wat je daar in het algemeen van mag verwachten: dat de inhoud van het boek is weergegeven en dat de bespreker er zijn oordeel over uitspreekt.

Van de visie van Tom Holland op de islam heb ik een tamelijk helder beeld gekregen, vooral dankzij het interview in Katholiek Nieuwsblad. Holland betoogt dat de Arabieren, groot geworden in het machtsvacuüm tussen Perzen en Romeinen, een godsdienst nodig hadden die hun rijk samenbond. Die godsdienst werd de islam, waarvoor het nodige werd ontleend aan het jodendom, het christendom en het zoroastrisme. De openbaring van deze godsdienst werd aan Mohammed toegeschreven en ter ondersteuning daarvan stelde men een heilig boek samen: de Koran.

Het lastige van historisch onderzoek naar de islam is dat er een gat van twee eeuwen gaapt tussen de periode van ontstaan en de vroegste bronnen. Gelovige moslims volgen deze bronnen, maar historici proberen verder te kijken en zoeken een verklaring in de culturele context van de late oudheid. Holland verzekert in Katholiek Nieuwsblad dat de helft van de academische specialisten inmiddels gelooft in het revisionistische verhaal, dat hijzelf nu aan een groot publiek presenteert.

Aan de eerste verwachting is dus voldaan. Dankzij het lezen van de drie genoemde bladen ken ik nu de visie van Tom Holland op het ontstaan van de islam. Ik weet nu dat er naast het traditionele verhaal waarin rechtzinnige moslims geloven, ook een wetenschappelijk alternatief voorhanden is, dat je als historisch-kritisch zou kunnen betitelen.

Vervolgens wil ik weten of deze visie juist is, of tenminste aannemelijk. Er zal misschien een academische consensus bestaan? Er zullen wellicht ook argumenten tegen in te brengen zijn?

Helaas lieten mijn kranten me hier grotendeels in de steek. Het ND gaf de visie van Holland weer, leek zich er bij aan te sluiten en liet het daarbij. De NRC was veel negatiever, somde diverse fouten op en hekelde de sensatiebeluste en onkritische benadering van Holland, maar een oordeel over zijn visie op het ontstaan van de islam bleef in het vage. In KN is in de vraagstelling een licht kritische toon merkbaar, maar Hollands verhaal als geheel bleef overeind.

Er ligt dus een nieuw verhaal op mijn bordje. Maar wat ervan deugt, dat weet ik nu nog steeds niet. Een kwaliteitsmedium moet niet alleen informatie presenteren, maar die informatie ook wegen. Mogelijk moet die tweede taak wat serieuzer genomen worden.