Geen spijt

Mijn RD-column van 12 april 2014, aangepast en uitgebreid

Waarover hebben mensen op hun sterfbed spijt? Een aantal jaren geleden maakte de Australische verpleegster Bronnie Ware furore met haar artikel ‘Regrets of the Dying’. Ware, die zieken verpleegde in de laatste weken van hun leven, had vaak diepgaand contact met haar patiënten en in hun gesprekken werden vijf thema’s heel vaak genoemd. Mensen betreuren het dat ze het leven hebben geleid dat anderen van hen verwachtten, in plaats van het leven dat bij henzelf paste. Ze betreuren het dat ze te hard gewerkt hebben, dat ze hun vrienden uit het oog verloren zijn, dat ze hun gevoelens niet hebben durven uiten en dat ze zichzelf niet wat meer geluk gegund hebben. De moraal ligt voor de hand: mensen, leer van de stervenden!

Het zou interessant zijn om na te gaan waardoor het artikel van Ware zo populair kon worden. Mijn vermoeden is dat het te maken heeft met het wegvallen van de gevestigde religies en het despotisme van de markt. Als mensen hun geluk louter nog zoeken in economische groei, ook op het persoonlijke vlak, is een conformistisch slavenbestaan immers het meest waarschijnlijke toekomstperspectief. Niet iets om gelukkig van te worden. Mensen gaan op zoek naar een perspectief van waaruit het leven herordend kan worden, van waaruit blijkt wat er echt toe doet en wat niet: een perspectief dat ooit door religies ter beschikking werd gesteld.

Hoe dan ook, populair werd het sterfbedperspectief. Het heeft zelfs de managementboeken gehaald: onlangs zag ik dat Ben Tiggelaar zijn lezers ergens vraagt om zich hun begrafenis voor te stellen en dan te bedenken wat ze zouden willen dat er in de toespraken over hen wordt gezegd.

Het is ongetwijfeld nuttig dat Ware en Tiggelaar hun lezers deze spiegel voorhouden. Mensen die hun vrienden, hun gezin en in feite hun leven opofferen aan hun werk of andere hoogst belangrijke bezigheden zijn er nog steeds; wie zou hun niet de kans willen geven om eens uit die ellendige tredmolen te stappen?

Toch kan het denken vanuit het sterfbedperspectief ook heel gemakkelijk leiden tot een egocentrische vorm van levenskunst. Je kunt als stelregel van je leven nemen dat je op je sterfbed in elk geval geen spijt wilt hebben van de keuzes die je hebt gemaakt en vanuit dat criterium al je nog te maken keuzes beoordelen. Maar dat leidt niet automatisch tot beslissingen die in elk opzicht goed te noemen zijn.

Bij Romano Guardini las ik pas over ‘de moed om het te wagen met Gods wil’. De roep van God komt tot ons, zegt Guardini: in het groot, bij het kiezen van een beroep of een liefde; maar ook in het klein. ‘In de grond van de zaak is immers elke aansporing van het geweten Gods roep. Altijd weer staan wij ervoor, het met de waarheid aan te durven, of te liegen; met de rechtvaardigheid, of het eigen voordeel te zoeken; met de voornaamheid, of af te glijden naar het laaghartige.’

Wijze woorden, dunkt me, die suggereren dat de directieven van het geweten voorrang hebben op het nastreven van geluk. Anders gezegd: doe niet in de eerste plaats datgene waarvan je denkt later geen spijt te zullen hebben. Volg gewoon je geweten en doe wat goed is, met verstandigheid, rechtvaardigheid, matigheid en moed; met geloof, hoop en liefde. Het zou kunnen zijn dat je daar op je sterfbed óók geen spijt van hebt.